İş Hukuku Nedir?
İş hukuku, işçiler ve işverenler arasındaki ilişkileri düzenleyen ve inceleyen bir hukuk dalıdır.
Toplum hayatında, konusu insan faaliyeti olan pek çok ilişkiden söz edilmek imkanı varsa da; İş hukuku yalnız hizmet akdinden doğan ve tabi hizmet yükümlülüğü içindeki insan ilişkilerini konu alır. Kısaca, söz konusu yükümlülüğün ortaya çıkardığı işçi, işveren ve bunların devletle olan ilişkilerinin düzenlenmesi amacıyla meydana getirilen hukuk kurallarını bir sistem içinde inceleyen hukuk dalına İş hukuku adı verilmiştir.
İş bir hukuku sadece özel hukuka ait bir sözleşmeye dayanan bağımlı çalışmayı düzenleyen kurallardan oluşur.
İş hukukunda yoğun bir devlet müdahalesi bulunmaktadır. İşçi ve işverenin, çalışma hayatında karşılıklı ilişkilerinin düzenlenmesinde devletin müdahil olması, İş hukukunu Karma hukuk alanı kapsamına yaklaştırmaktadır. İş hukukuna bu açıdan baktığımızda sadece hizmet sözleşmesinin tarafları arasındaki ilişkiyi düzenlemez, aynı zamanda tarafların her birinin üye olabilecekleri örgütler ve toplu iş sözleşme ve mücadelesini de kapsar. İş hukukunun bu görünümü iş hukukunun, “bireysel iş hukuku” ve “toplu iş hukuku” diye ikiye ayrılarak incelenmesini doğurmaktadır. Bununla beraber toplu iş hukukunun da daha iyi anlaşılmasını sağlamak için, “sendikalar hukuku”, “toplu iş hukuku” ve “iş mücadelesi hukuku” şeklinde üçe ayrıldığı görülmektedir.
İş Hukukunun Özellikleri
İşçinin Korunması
İşçinin işveren karşısındaki ekonomik açıdan güçsüzlüğü ve bağımlılığı nedeniyle, işçinin, işveren tarafından emeğinin sömürülmesinin ve hakkının ihlal edilmesinin önüne geçilmesi için düzenlenen bir hukuk dalıdır.
Kuralları Genellikle Nisbi Emredicidir
Nisbi Emredici kurallar, aksi ancak işçi lehine olmak üzere kararlaştırılabilen kurallardır. Örneğin, yasal asgari ücrete ilişkin hüküm böyledir. İşçiye, asgari ücretin üstünde bir ücret kararlaştırılabilirken, asgari ücretten aşağısı kararlaştırılamaz.
İşçi Lehine Yorum Geçerlidir
İş hukukuna ait herhangi bir hükmü hakkında tereddüt yaşanması halinde, işçi lehine yorum yapılması gereği kabul edilmiştir. Ancak, işçinin aleyhine yasada netlikle düzenlenmiş bir hükümde varsa, yasal çözüme göre hükmedilecektir.
İşinin Kişiliği Önem Taşır
Hizmet sözleşmesi, taraflar arasında bir malın veya eşyanın satılması ve kiralanmasını değil, işçiyle işveren arasında karşılıklı edimlerin sorumluluklarına dayalı bir ilişki kurar.
Karma Nitelikli Bir Hukuk Dalıdır
İş hukuku özel hukuka ait kriterleri barındırmakla beraber, devletin iş yaşamına ve işçi-işveren arasında kurulan hizmet sözleşmesinde işçinin lehine yönelik öngörülen kanunların yer alması, bu hukuk dalını karma bir hukuk dalına daha fazla yaklaştırmıştır.
İş Hukukunun Kaynakları
İş hukukunun kaynakları, iş hukukunu ilgilendiren tüm konuların ve kuralların nerede bulunduğunu ortaya koymaktadır. İş hukukunun kaynaklarını, “özel kaynaklar” ve “resmi kaynaklar” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Resmi kaynaklarda “ulusal” ve “uluslar arası” olmak üzere ayrılmaktadır.
- Hizmet Sözleşmesi
- İşyeri uygulamaları
- Anayasa
- AİHM Kararları
- Uluslararası Sözleşmeler
- Kanun Hükmünde Kararnameler
- Kanunlar
- Yönetmelik ve Tebliğler
- Mahkeme Kararları
İş Hukukunun Uygulama Alanları
Konu Bakımından Uygulama Alanları
İş hukuku konusu bakımından üçe ayrılır
- Bireysel İş Hukuku ; şçi ile işveren arasındaki iş ilişkisini tüm yönleriyle burada ele alınır. İş kanunu, Deniz İş Kanunu, Basın İş Kanunu bu alanda en önemli yasalardır.
- Toplu İş Hukuku ;
- Sendikalar Hukuku ; İşçi ve işveren ilişkilerinin yanı sıra, işçi ve işveren sendikaları işleyiş ve faaliyetleri ile üyelik konularını kapsar.
- Toplu Sözleşme Hukuku ; İşyeri uygulamasında ve işçi-işveren ilişkilerinde, emredici yasa hükümlerinden sonraki kaynaktır. Çalışma koşulları ve ücreti belirleyen “normatif” hükümler ile, işçi sendikası ve işveren sendikası ya da sendika üyesi olmayan işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen “düzenleyici” hükümleri kapsamaktadır.
- İş Mücadelesi Hukuku ; Toplu iş uyuşmazlıklarının çözümünde tarafların başvurabileceği kavgacı yollar, araçlar ve etkilerini kapsamaktadır.
- İş Yargılaması Hukuku ; İş hukuku alanına giren uyuşmazlıkların çözümünde özel bir yargı yeri görevlendirilmiştir. Bu özel yargı yeri, İş mahkemeleridir. İş mahkemesinin kurulmadığı yerlerde ise Asliye Hukuk Mahkemesi, İş Mahkemesinin yerine görev yapar. İş mahkemeleri sadece işçi ve işveren arasında iş ilişkisinden çıkacak uyuşmazlıkları incelemez, aynı zamanda Sendikalar kanunu, Deniz İş kanunu, Basın İş kanunu kapsamındaki uyuşmazlılar ile SSK, Bağ-Kur ve Kamu görevlileri Sendikaları kanunu kapsamındaki uyuşmazlıklarda da görevlidir.
Yer Bakımından Uygulama Alanı
İş hukuku yer bakımından uygulama alanı “işyeri” ve “işletme”de uygulanır.
- İşyeri ; İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir.
İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır.
İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür.
Bu Kanunun, kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran, her ne suretle olursa olsun devralan, çalışma konusunu kısmen, veya tamamen değiştiren veya herhangi bir sebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren, işyerinin unvan ve adresini, çalıştırılan işçi sayısını, çalışma konusunu, işin başlama veya bitme gününü, kendi adını ve soyadını yahut unvanını, adresini, varsa işveren vekili veya vekillerinin adı, soyadı ve adreslerini bir ay içinde bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadır. - İşletme ; İşletme, ekonomik veya ideal bir amacın gerçekleştirilmesine yönelik biçimde aynı işverene ait bir veya birden fazla işyerini kapsayan örgütlere denilmektedir.
Kişi Bakımından Uygulama Alanı
Bu kavram, iş hukuku kurallarının kapsamına kimlerin dahil olduğunu ifade eder. İş hukukunun kendilerine uygulandığı kişiler, “işçi”, “işveren”, “işveren vekili” ve “alt işveren” dir.
- İşçi ; İş kanunumuz, “Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi” biçiminde tanımlamıştır. Bir kimseye işçi denilebilmesi için, o kimsenin işverene ait işyerine gelip çalışması gerekmez. Bunun yanında geçerli bir işçi sıfatının doğması için kural olarak, hizmet sözleşmesinin yaş, ehliyet gibi tüm açılardan geçerli olması gerekmektedir.
İşçi, hizmet sözleşmesine taraf olarak işverenin göstereceği işte çalışmak durumundadır. Bu çalışma bedeni ya da fikri faaliyet şeklinde olabilir. Ayrıca İş Kanunu’na göre, ancak ücret karşılığı çalıştırılan kimse işçi olarak nitelendirilmektedir. Ücret, ilke olarak hizmet sözleşmesinde de ana unsurunu oluşturmakta; ücreti belirlemeden hizmet sözleşmesi yapılmasından söz etmenin imkanı bulunmamaktadır - İşveren ; Bir iş sözleşmesine dayanarak, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denilmektedir. İşveren tek bir kişi olabileceği, adi bir ortaklıkta olduğu gibi birden fazla kişiyi de kapsayabilir.
- İşveren Vekili ; İş kanunumuzun 2. maddesinde “İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili” denir. İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur.
İşveren vekili, kendisine verilen yetki sınırları içinde işvereni temsil eder, onun adına işletmeye ilişkin işleri yaparak işçilere karşı yükümlülüklerini yerine getirir. İşin niteliği ve organizasyonun yapısına göre, birden fazla kişiye işveren tarafından yönetim yetkisi verilebilir. İşveren vekili çoğu kez bir işletmede genel müdür, fabrika müdürü, personel müdürü ve ustabaşı gibi sıfatlar alır.
İşveren vekilinin sahip olduğu temsil yetkisi çerçevesinde işçilere karşı işveren adına yaptığı işlemlerden dolayı ortaya çıkabilecek hak ihlalleri gibi olumsuz işlemler, işverenin hukuksal alanında gerçekleşir. Buna karşılık yetkisiz bir şekilde yapılan işveren vekilinin işlemlerinden, işveren sorumlu değildir. - Alt İşveren ; Alt işveren, bir işverenden, işyerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işler de, veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan, bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran gerçek veya tüzel kişiyi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşları ifade etmektedir.
İş Hukuku Kapsama Alanları
- Bireysel İş Hukuku
- İş Sözleşmesinin Kurulması, Sona Erdirilmesi, Bildirimli Fesih
- İş Hukukunda Yıllık İzin Uygulamaları
- Çalışma Süreleri ve Fazla Çalışma (Mesai)
- Ulusal Bayram ve Genel Tatillerde Çalışma
- SGK ve İş Müfettişi Denetimlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
- Sosyal Güvenlik ve İş Hukukunda İdari Para Cezaları ve İtiraz Yolları
- SGK Prim Teşvikleri
- İşçi ve İşverenin Haklı Nedenle Derhal Feshi
- Toplu İşçi Çıkışı, İş Güvencesi ve Feshin Hukuki Sonuçları
- Yargıtay Kararları Işığında İş Hukuku Ve Sosyal Güvenlik Davaları
- Kıdem Tazminatı Ve İhbar Tazminatı Uygulamasında Yasal Düzenlemeler
- İhbar-Kıdem Tazminatlarının Hesaplanması
- İş Güvencesi ve İşe İade Davaları
- İkale Sözleşmesi
- Mobbing Ve Psikolojik Taciz
- SGK Primine Tabi Olan ve Olmayan Kazançlar
- Genel Sağlık Sigortası Uygulamaları
- 4-1/B (Bağ-Kur) Sigortalılarına İlişkin Uygulamalar
- 5510 Sayılı Kanunda Borçlanmalar ve Hizmet Birleştirmeleri
- Toplu İş Hukuku, Sendikalaşma Ve TİS Süreci
- Personel Özlük Dosyası Oluşturulması, Personel İşlemlerinde Belgelendirme (Tutanak, Savunma İsteme, İhtarname ve Diğer Personel İşlemlerine İlişkin Belgelerinin Düzenlenmesi, İş Hukukunda İşverenlerin Bildirim Yükümlülükleri, Son Yargıtay Kararları) İş Hukukunda Yıllık İzin, Fazla Çalışma ve İstihdam Yükümlülükleri
- 5510 Sayılı Kanun
- SGK’da Emeklilik İşlemleri ve Uygulaması
- İşletmelerde Alt İşveren Uygulamaları Ve Yönetimi Asgari İşçilik Uygulamasında Genel Esaslar
- İş Kazası ve Meslek Hastalığında Yükümlülükler
- Analık Sigortası ve Doğum Yardımları
- İşsizlik Sigortası Uygulaması
- İş Sağlığı ve Güvenliği
- Ücret Bordrosu Düzenlenmesi,
- Zorunlu BES
- Kişisel Verilerin Korunması
- SGK E-Bildirge, E-Sigorta Uygulaması
Kaynak: Neden İş Güvenliği
Kaynak: Av.Mert Bilge Kahraman (Neden İş Güvenliği)